و ما ادراک لاریجانی؟!

زمانی که لاریجانی با طرف های غربی مذاکره می کرد، آمریکا نقش مستقیمی در گفتگوها نداشت و بیشتر از پشت پرده فشارها را وارد می کرد. این سه کشور انگلیس، فرانسه، آلمان بودند که طرف معامله با ایران بودند. خاویر سولانا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز نقش هماهنگ کننده را ایفا می کرد. 

 

علی لاریجانی در 24 مرداد 1384، دبیر شورای عالی امنیت شد و جای حسن روحانی را گرفت و تا 26 ماه بر این پست ماند. در 28 مهر 86 نیز وی سکان دبیری را با استعفای خود به سعید جلیلی سپرد تا فصل جدیدی در پرونده هسته ای ایران رقم بخورد.

 

 

 

در زمان دبیری لاریجانی بر شورای عالی امنیت و مذاکرات وی با طرف های خارجی، سه قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل به تصویب و اجرایی شد. نظر لاریجانی این بود که ما دُرّ غلطان نمی دهیم تا آبنبات بگیریم! قطعنامه های 1696، 1737 و 1747، در زمان مذاکرات لاریجانی رقم خوردند. هر چند در اواخر دولت هشتم، فک پلمپ نیروگاه نطنز صورت گرفت و شورای امنیت بلافاصله در مارس ۲۰۰۶ به ایران یک ماه فرصت داد تا فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند. 

 

در آوریل ۲۰۰۶ دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست. شورای امنیت در ژوئیه ۲۰۰۶ قطعنامه ۱۶۹۶ را تصویب کرد که خواستار تعلیق غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. شورای امنیت در دسامبر همان سال قطعنامه ۱۷۳۷ را تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد. تهران با تأکید بر بند ۴ معاهده ان‌پی‌تی این اتهامات را غیر مستند می‌خواند و خواستار رفتار غیر تبعیض‌آمیز با فعالیت‌های اتمی این کشور بود.

 

علی لاریجانی در مصاحبه با مهر در اسفند 86 معتقد بود که در دوران او طرح مدالیته را او طراحی کرده و به نوعی مبتکر اصلی آن است. قبلاً روی آن کارکرده بودم به عنوان یک سناریو. جهات مختلف آن را در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مورد مطالعه قرار گرفته بود و حتی قبل از ملاقات با آقای سولانا با آقای البرادعی ملاقاتی داشتم و کلیاتی را مورد بحث قرار دادیم ولی چون مسیر بحثهای ما با آقای سولانا مسیر دیگری بود این سناریو بدیل بود که مورد نظر ما بود. تصمیم بر آن شد که ما بحث هسته‌ای را سه بخش کنیم بخش مربوط به گذشته است، بخش وسط به حال و ادعاهایی هم مربوط به آینده. چون همین آقایان مخلوط حرف می‌زدند. و ما ظرف دو ماه مدالیته حل مسائل گذشته و حال را با آژانس تدوین کنیم. 

 

 

 

مذاکره کننده ارشد ایران در آن زمان، گزارش های مثبت البرادعی از روند برنامه هسته ای ایران را نتیجه مذاکرات براساس مدالیته می دانست و معتقد بود باید قطعنامه های سابق شورای امنیت باید لغو شود: امروز ملت ایران صاحب دانش ملی هسته‌ای شده است و نگاههای تیزبین و واقع بین دنیا این امر را فهمیده‌اند و۱+۵ خود را با این واقعیت روبرو می‌بیند. ضمناً ایران این پروژه دانش ملی هسته‌ای را با استانداردهای بین المللی و رفتار متعارف جهانی به دست آورده است؛ یعنی تحت نظارت آژانس، لذا گردن کلفتی امروز ۱+۵ و استفاده ابزاری از شورای امنیت، آن شورا را با بی اعتمادی بین المللی و بی اعتباری جهانی مواجه می‌کند. که البته شاید بد هم نباشد چون این ساختار برای ایجاد فضای صلح آمیز دردنیا کارآمدی خود را از دست داده است و در سالهای اخیر درحد دستمال کاغذی آمریکا مصرف پیدا کرده. حداقل از دید بلند مدت به نفع کشورهای مستقل است که در بحث هسته‌ای ایران، شورای امنیت با دستپاچگی اقداماتی انجام دهد که منجر به یک اصلاح اساسی درصحنه بین المللی شود. توصیه می‌کنم ۱+۵ باید نیم نگاهی هم به زیر پای خود بکند.

 

ادبیات ویژه لاریجانی در آن زمان رسانه های بین المللی را در ترجمه اصطلاحات خاص او دچار درد سر کرده بود. در یک مورد، علی لاريجانی گفته بود: با نشان دادن « لولو» ی شورای امنيت، مردم ايران رو به قبله نمی شوند. رسانه های بین المللی در ترجمه آن گاف هایی خنده داری دادند که تا مدت ها سوژه رسانه های داخلی بود. برای مثال ترجمه نيوزويك: علی لاريجانی گفته است كه اگر شورای امنيت مثل موجوداتی كه بچه ها را می ترسانند ظاهر شود، مردم ايران به سوی قبله مسلمانان جهان دراز نمی كشند.

 

وی در زمانی که حسن روحانی، مسئول مذاکرات در سال های بین 82 تا 84 بود، انتقاداتی به روش وی داشت و حتی اصطلاح دُرّ غلطان و آب نبات برای اولین بار در نقد روحانی از زبان لاریجانی خارج شد. لاریجانی در 6 آذر 86، در جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان در پاسخ به سوالی دباره انتقاداتش از روحانی گفته بود: در آن زمان كه آقای روحانی مسئول مذاكرات مسايل هسته‌ای ايران بودند از راه‌هايی استفاده مي‌كردند كه راه‌های صحيحی برای مذاكره نبود و من مكررا به آنها در خصوص عواقب اين گونه مذاكرات هشدار داده‌ بودم كه هنوز هم معتقدم در آن زمان«دُرّ غلطان را داديم و آب‌نبات گرفتيم.»

 

زمان استعفای علی لاریجانی و کنار رفتن وی از مذاکرات هسته ای در دوره اول ریاست جمهوری احمدی نژاد، سوالات بسیاری را در این زمینه ایجاد کرد. برخی معتقد بودند اختلافات عمده میان رویکرد لاریجانی و احمدی نژاد، منجر به این استعفا شده و برخی مانند الهام، سخنگوی دولت، مسائل شخصی را علت کنار رفتن لاریجانی عنوان می کردند. در حالیکه لاریجانی، در چندین مصاحبه عنوان کرده بود، دلیل شخصی در کار نبوده است: "درباره استعفای من صحبت های زیادی شده است که خیلی هم تنوع زیاد داشته است. مثلا گفتند که آقای لاریجانی به دلایل مسائل شخصی استعفا داده است. من هرچقدر به خودم نگاه می کنم مشکل شخصی نمی بینم.

 

استعفایی که برای همگان مشخص بود به دلیل اختلافات عمیق با رئیس دولت است. این اختلافات به حدی بود که در سفر ولادیمیر پوتین در مهر 86، علی لاریجانی از ارائه پیشنهادی از سوی رئیس جمهور روسیه به رهبر معظم انقلاب سخن گفته بود در حالیکه احمدی نژاد در اظهاراتی وجود چنین پیشنهادی را تکذیب کرد.

 

 

 

اما یکی از اتفاقات جالب در زمان دبیری لاریجانی، سفر دو تن از معاونین وی، یعنی محمد نهاوندیان و سید علی حسینی تاش به آمریکا در قالب یک هیات بلندپایه در زمان جرج بوش بود. هر چند نماینده ایران در سازمان ملل سفر نهاوندیان را به خاطر مسائل خصوصی عنوان کرد ولی فاینشنال تایمز در آن زمان همزمانی مذاکرات میان ایران و آمریکا بر سر عراق و به تعویق افتادن آن و تایید دوباره بوش به تحریم های ایران، بیانگر بعد اقتصادی مذاکرات نیز بود. هر چند این خبر تایید یا تکذیب نشد اما نشاندهنده آن بود که همراهی آمریکا می توانست، پرونده هسته ای ایران را به نقطه پایانی برساند. 

 

شاید یکی از نوستالژی های اصلی لاریجانی نسبت به برنامه و پرونده هسته ای ایران زمانی بود که در مناظرات ریاست جمهوری بحث هسته ای میان محسن رضایی، علی اکبر ولایتی و سعید جلیلی بالا گرفت و رضایی و ولایتی در تقابل با سیاست هسته ای جلیلی گفته بودند در زمان لاریجانی، وی و سولانا به توافق نزدیک شده بودند ولی یکی از مقامات کشور مانع آن شد. 

 

 

 

 

خروج علی لاریجانی از مذاکرات هسته ای و ورود او به مجلس شورای اسلامی از قم او را به ریاست مجلس هشتم رساند که این ریاست تا مجلس نهم نیز تداوم داشته است. در دوره تصدی سعید جلیلی در دبیری شورای عالی امنیت ملی و مذاکرات هسته ای، گاها در کمیسیون امنیت ملی مجلس برای توضیحات و گزارش مذاکرات حضور می یافت اما نقش مجلس در مذاکرات هسته ای با روی کار آمدن حسن روحانی و سپردن سکان مذاکرات به تیم محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، وارد فاز جدیدی شد. 

 

مذاکرات هسته ای از حالت مذاکره با 1+5 وارد مذاکرات دو جانبه میان ایران و آمریکا شد و از سوی دیگر، مجلس نیز خواهان نقش نظارتی جدی و حضور تعدادی از نمایندگان در مذاکرات بود. از سوی دیگر انتقادات نسبت به عملکرد تیم هسته ای از سوی نمایندگان مجلس بالا گرفت و نقش مجلس به صورت بی سابقه ای در این دور پررنگ شد. اصطلاح دلواپسان در این دوره به افرادی نسبت داده می شد که جزء مخالفان و منتقدان توافق هسته ای به این شیوه بودند. در این بین تعدادی نماینده مجلس نیز حضور داشتند. هر چه به زمان رسیدن ایران و قدرت های جهانی به توافق نزدیک می شدیم، نمایندگان مجلس نیز بر تلاش خود برای حمایت یا نقد و مخالفت مذاکرات و توافق احتمالی افزایش می دادند. با مطرح شدن بندهای از توافق احتمالی، واکنش ها شدت بیشتری گرفت و نقدهای جدی نسبت به بندهایی از آن در زمینه رفع تحریم ها، بازرسی ها و ادامه روند تحقیق و توسعه هسته ای شکل گرفت. 

 

در این زمان علی لاریجانی در میانه دغدغه های نمایندگان و اقدامات دولت در زمینه مذاکرات قرار گرفته بود و برخلاف زمانی که در نقد حسن روحانی گفته بود دُرّ غلطان را داده است، این بار در دفاع از وی و تیم مذاکره کننده اش نطق و سخنرانی می کرد. پیشنهادهایی که از سوی نمایندگان برای الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته ای می شد، در نهایت از سوی هیات رئیسه مجلس تعدیل شد و بخش های از آن که ممکن بود دولت را از ادامه مسیر مذاکرات به آن شیوه بازگردد، حذف یا تغییر یافت. در نهایت نیز در 2 تیر 94، بهارستان‌نشینان با 213 رای موافق، 10 رای مخالف و 6 رای ممتنع از مجموع 244 نماینده حاضر در صحن علنی مجلس به جزئیات طرح الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته‌ای ملت ایران رای مثبت دادند.

 

اما نقش آفرینی اصلی لاریجانی به عنوان رئیس مجلس، با پایان مذاکرات هسته ای در 23 تیر و رسیدن به توافق هسته ای میان ایران و 1+5؛ بیشتر شد و حفظ دستاورد حسن روحانی در مذاکرات در مجلس به عهده او سپرده شد. هر چند پیش از عین لاریجانی در اظهاراتی دو پهلو ورود مجلس به توافق هسته ای را لازم نمی دانست و به عقیده وی شورای عالی امنیت کار تصویب و بررسی آن را برعهده خواهد گرفت. وی درباره اختلاف نظر بین برخی از نمایندگان در بررسی توافق هسته ای در مجلس در اواخر سال گذشته گفته بود: در روش‌ کاری که در جمهوری اسلامی است پرونده‌هایی که در اختیار شورای امنیت است بدین خاطر که مأذون از طرف مقام معظم رهبری است اینها قابلیت دارند که این پرونده‌ها را جلو ببرند. ساختار قانون اساسی ما ساختاری ویژه است و فکر می‌کنم قضاوت‌هایی که درباره رفتار کشور ما صورت می‌گیرد با قالب‌های ذهنی است که از بیرون ساخته شده است.

 

این سخنان به معنای آن بود که در صورت تصویب توافق هسته ای در شورای عالی امنیت دیگر نیازی به نقش آفرینی مجلس نخواهد بود: مجلس شورای اسلامی از باب اصول قانون اساسی باید نسبت به این گونه معاهدات بین‌المللی نظر بدهد اما در برخی موارد نیز نظر نداده است مثل قطعنامه 598. مسئله هسته‌ای را علاج می‌کنیم و شاید مجلس هم نظر بدهد، بهتر باشد و پشتیبانی و وفاقی حاصل شود.

 

 اما به مرور و با پافشاری مخالفان حذف مجلس از روند تصویب برجام و مصلحت قرار گرفتن دخالت مجلس در این مورد، نظر علی لاریجانی نیز به این سمت حرکت کرد و حتی از لزوم ارسال لایحه از سوی دولت سخن گفت. ورود برجام به مجلس و تشکیل کمیسیون ویژه بررسی آن، نقدهای جدی را متوجه آن کرد. اما اینکه چرا لاریجانی ریسک ورود برجام به مجلس را پذیرفته بود به اطمینان وی به عبور برجام از تایید نمایندگان برمی گشت. نظر او به دخالت مجلس در زمینه برجام به نظر محمدرضا باهنر که بارها بر این اصل تاکید کرده بود، نزدیک شد و توانست بدین طریق طیف وسیعی از نمایندگان اصولگرا را در مسیر آری گفتن به برجام قرار دهد. 

 

سیاست های علی لاریجانی در روز یکشنبه و چهارشنبه نمود بسیار واضحی برای ختم کردن کار برجام در مجلس پیدا کرد. رئیس مجلس در روز یکشنبه که کلیات طرح اقدام متقابل دولت دراجرای برجام به رای گذاشته شد، دفاع جانانه ای از طرح داشت و مانع آن شد تا مخالفان بتوانند نظرات خود را به طور کامل بیان کنند به طوریکه برخی نسبت به مدیریت مجلس توسط لاریجانی اعتراض داشتند. از سوی دیگر گزارش کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس مورد استفاده کمیسیون امنیت ملی قرار نگرفت و آنها طرحی را ارائه دادند که هیچ یک از دغدغه های گزارش کمیسیون ویژه در آن لحاظ نشده بود. کلیات طرح برجام با رای شکننده 139 رای موافق و 100 رای مخالف در مجلس توانست رای بیاورد. اما نکته جالب در این زمینه اظهاراتی بود که نادران درباره برخی از نمایندگان عنوان کرد: عده‌ای با کلیات و جزئیات طرح پیشنهادی موافقند که خودشان می‌دانند و عده‌ای هم به تصور اینکه به کلیات رای دهند بعد در جزئیات خواهند توانست پیشنهادات خود را جایگزین کنند به کلیات رای می‌دهند که من خطاب به گروه دوم می‌گویم شما یا آقای رئیس را نشناخته‌اید یا ساده‌لوحی می‌کنید، برای اینکه فکر می‌کنید چیزی را می‌شود تصویب کرد و جایگزین آنچه کرد که کمیسیون امنیت ملی در صحن تقدیم کرده است. این تجربه در 3-2 روز آینده مشخص می‌شود.

 

 

 

اما شاهکار دفاع رئیس مجلس از برجام در روز تصویب جزئیات اتفاق افتاد. تصویب جزئیات تنها 15 دقیقه از وقت مجلس را گرفت. این در حالی بود که بیش از 200 پیشنهاد مطرح شده بود که می بایست مورد بحث قرار می گرفتند که تمام این پیشنهادات با یک اشاره رئیس به کناری نهاده شدند و رای گیری انجام شد. اما در اتفاقی نادر موافقان جزئیات به 161 نفر افزایش یافتند و مخالفان 59 نفر بودند. چنین رای جای بسیار تامل داشت. در حالی که 100 نماینده با کلیات مخالف بودند مشخص نیست چرا در رای به جزئیات به 59 نفر کاهش یافتند. یعنی 41 نفر از نمایندگان با کلیات برجام مخالف بودند اما با جزئیات آن موافق بودند! 

 

به هر حال آنچه در مجلس و در تایید برجام روی داد، نشان از نقش بی بدیل علی لاریجانی در قامت رئیس مجلس داشت. وی در جلسه روز سه شنبه از قواره هایی گفت که نمایندگان باید رعایت می کردند. لاریجانی در این روز چنان اظهار نظر کرد که این موضوع را در ذهن نمایندگان مجلس پررنگ کند که نظر نظام بر تصویب برجام است. اقدامی که توسط برخی از نمایندگان مخالف مورد انتقاد شدید قرار گرفت. ولی آنچه برای همگان آشکار بود، سختکوشی علی لاریجانی در عبور دادن سالم برجام از گردنه مجلس بود، ماموریتی که وی توانست به هر نحو و حربه ای به آن دست یابد و جمله نهایی را در این رابطه رسایی خطاب به برخی از نمایندگان مجلس پس از تصویب جزئیات عنوان کرده بود. در حالیکه با انگشت رئیس مجلس را نشان می داد گفت: گفتم این نمی گذارد. 

 

رفتار لاریجانی در به ثمر رساندن برجام حتی مورد انتظار رقبای سیاسی اصلاح طلبش نیز نبود و چنین مایه گذاشتن برای دستاورد حسن روحانی را دور از انتظار می دانستند. همراهی رئیس مجلس برای تصویب برجام در مجلس و تمایلش بر کسی پوشیده نبود ولی اینگونه بی محابا در 15 دقیقه سر و ته آن را بهم آوردن، چه پیام هایی در پی داشت. صادق زیباکلام در مصاحبه با آفتاب یزد در این زمینه به بقای سیاسی لاریجانی در دوران جدید اشاره کرده:بدون تردید یکی از دلایل اقدام لاریجانی ملاحظات انتخابات و آینده سیاسی خودش بود او می‌دانست که دفاع از برجام بر میزان محبوبیت او خواهد افزود و بخش دیگر این دفاع تعاملی است که لاریجانی با دولت روحانی دارد چرا که اگر آن تلاش و تقلا از سوی او صورت نمی‌گرفت باید عملا می‌آمد و در صف مخالفین برجام خود را جا می‌داد.

 

 

 

صالحی در تقدیر از علی لاریجانی عنوان کرد که لاریجانی سنگ تمام گذاشت و سخنگوی دولت، محمدباقر نوبخت از مدیریت شایسته علی لاریجانی در روز رای گیری بر مجلس، تقدیر کرد. علی لاریجانی که روزی خود سکان هدایت مذاکرات هسته ای را در دست داشت و با برخی از گزارش های مثبت البرادعی نسبت به اقدامات هسته ای ایران، خبر از موفقیت و پایان پرونده هسته ای می داد، بسیار امیدوار بود بتواند نقش تاریخی خود را در این پرونده ایفا کند اما استعفای او در دوران احمدی نژاد مانع آن شد اما در نهایت در قامت رئیس مجلس نقش خود را ایفا کرد و سنگ تمام گذاشت و نام او نیز به عنوان کسی که پرونده هسته ای ایران را ختم به فرجام کرد ثبت خواهد شد.